ایران مشتری‌های نفتی دست به نقد خود را از دست داده است/ در ارتباط با عربستان باید از پروپاگاندا عبور و به همکاری در حوزه انرژی بپردازیم
نشان تجارت - سال ۱۴۰۱، سال وعده‌های پرهیاهوی نفتی از سوی دولت و رسانه‌های حامی آن بود و برای ماه‌ها رسانه‌های حامی دولت سید ابراهیم رئیسی و البته طرفداران تئوری «تحریم‌ها نعمت است» پر شده بود از تیتر‌هایی همچون «صادرات نفت به رقمی بالاتر از سال‌های بعد از برجام رسید»، «تولید نفت بدون برجام به سه میلیون بشکه نفت رسید»، «ظرفیت تولید نفت به سال‌های قبل از تحریم برگشت» و ... که نشان می‌داد هر چقدر آمار جهانی نشان از وضعیت نه چندان خوب و پایدار فروش نفت ایران دارد، اما در مقابل حامیان دولت قصد دارند همچنان بر طبل «وضعیت مساعد و عالی است» بکوبند.
اما در نهایت، در روز‌های پایانی اسفند سال ۱۴۰۱ بود که جواد اوجی، وزیر نفت خبر داد که در ۱۱ ماهه ابتدای سال گذشته تنها ۱۴ میلیارد دلار ارز حاصل از فروش نفت و میعانات نفتی به سامانه نیما و مرکز مبادلات ارز ایران تزریق شده است! البته پیش از این اعتراف وزیر نفت دولت رئیسی، مرکز پژوهش‌های مجلس نیز گزارش داده بود که با وجود ادعای دولت مبنی بر رشد چشمگیر صادرات نفت و گاز، بخش بزرگی از درآمد‌های نفتی بودجه ۱۴۰۱ در شش‌ماهه اول سال محقق نشده است؛ آن‌هم در‌حالی‌که قیمت نفت در بودجه امسال بسیار کمتر از قیمت نفت در بازار‌های جهانی سال جاری بوده است.
در همین حال، اما وزیر نفت در ادامه ادعا‌هایی را مطرح کرد که چندان با درآمد ۱۴ میلیارد دلاری در ۱۱ ماه نخست سال ۱۴۰۱ همخوانی نداشت. اوجی گفته بود: «از سال ۱۳۹۷ به بعد، امروز بالاترین میزان فروش نفت را داریم و در ۱۱ ماه سال جاری (۱۴۰۱) ۱۴ میلیارد دلار در سامانه‌های نیما و مبادله تزریق شده است و امسال ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۱۳۹۹ و ۸۳ میلیون بشکه بیشتر از سال ۱۴۰۰ نفت صادر کردیم.»
ایران و عربستان و رویای همکاری نفتی
این در حالی است که حالا به نظر می‌رسد همزمان با ایجاد گشایش در روابط ایران و عربستان و توافق‌های تازه بعد از وساطت چین برای بازگشایی سفارت ها، برخی از تحلیلگران و البته حامیان دولت، به طور ناگهانی و در گردشی آشکار از همکاری در حوزه انرژی میان ایران و عربستان سخن می‌گویند و امیدوار هستند در ادامه روند ارتباطات تا سرمایه گذاری در حوزه انرژی نیز ادامه پیدا کند.
اما فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی، در رابطه با فروش و شرایط حوزه انرژی ایران پس از توافق‌های تازه سیاسی با عربستان و به وجود آمدن امید ارتباطات تازه به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «هرگونه تعامل با کشور‌های حوزه انرژی و اقتصاد می‌تواند برای ایران سودآور باشد و منجر به گسترش مراودات برای ایران شود. عربستان در این میان دارای اهمیت خاصی است و به خصوص در حوزه پتروشیمی و نفت و گاز دارای رشد چشمگیر نیز بوده و حالا صاحب سبک و تکنولوژی‌های جدید است و در واقع فرصت‌هایی را داشته است و خواستگاه‌هایی را دارد که ما از آن طی سال‌های گذشته محروم بوده ایم و این رابطه اگر ادامه بیابد می‌تواند تاثیرات مستقیمی بر اقتصاد انرژی ایران داشته باشد.»
این کارشناس در ادامه می‌افزاید: «البته این در شرایطی است که گسترش تعاملات صورت گیرد و اگر قرار باشد روند توافقات فقط در سطح سیاسی باقی بماند و تنها منوط به ارتباطات سیاسی شود و حکم پروپاگاندا پیدا کند، لزوما نمی‌تواند مفهوم خاصی در حوزه سیاست پیدا کند. ما هرگونه ارتباطی بخواهیم با هر کشوری در منطقه و کشور‌های صاحب تکنولوژی بخواهیم داشته باشیم، می‌تواند در حوزه انرژی ایران تاثیر به سزایی داشته باشد.»
همکاری در عین رقابت به شرط تعامل سیاسی
این کارشناس حوزه انرژی درباره این مساله که آیا ایران و عربستان به عنوان دو رقیب می‌توانند فارغ از مساله رقابت، همکاری منطقه‌ای نیز داشته باشند به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «توجه کنید همین تلاش روز‌های اخیر عربستان که امیدوار است ایران در اجلاس کشور‌های عربی حاضر شود نشان می‌دهد امکان همکاری مشترک وجود خواهد داشت. اتفاقا همین حضور ایران در این نشست‌ها و جلسات و رویداد‌های منطقه‌ای و بین المللی، بدون شک تاثیرگذار است و حتی در سیاستگذاری حوزه انرژی ایران در سطح جهان نیز می‌تواند موثر باشد.»
سوادکوهی در ادامه می‌گوید: «عربستان همواره به ایران به عنوان یک رقیب نگاه می‌کند و اتفاقا ایران نیز همین نگاه را به عربستان دارد. اما اگر ارتباط درست و صحیحی باشد مطمئنا این رقابت حتی در نهایت به نفع هر دو طرف خواهد بود و به اصطلاح حتی این رقابت می‌تواند به بازی برد-برد بین طرفین تبدیل شود.»
رویای ناممکن تحقق درآمد نفتی در بودجه ۱۴۰۲
این کارشناس اقتصادی درباره پیش بینی فروش نفت در بودجه سال ۱۴۰۲ و امکان تحقق چنین فروشی نیز به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «من اعتقاد ندارم که امکان تحقق درآمد نفتی در بودجه ارائه شده برای سال ۱۴۰۲ وجود ندارد، چرا که بازار نفت، بازار بسیار پیچیده‌ای است و اتفاقا منطق خاص خودش را نیز دارد. توجه کنید برای مساله فروش نفت در بودجه هر سال باید کارشناسان بسیار خبره این بخش را مدنظر قرار بدهند. عددی که اکنون برای فروش نفت در بودجه به آن اشاره شده است بدون توجه به شرایط سیاسی که داشته ایم برنامه ریزی شده است.»
این کارشناس در ادامه می‌گوید: «باید توجه کرد که به دلایل مختلف و مسائل استراتژیک، کشور ما مشکل فروش بشکه‌های نفتی را دارد، بخش دیگر مشکل فروش نفت به مسائل سیاسی بر می‌گردد. به دلیل شرایط سیاسی خاصی که داریم، به صورت جدی، مشتری دست به نقدی به مفهوم تجارت نفت نداریم. ما اکنون بخشی از مشتری‌های سنتی نفت و گاز خود را نیز از دست می‌دهیم و بنابراین عددی که از درآمد نفتی برای بودجه ۱۴۰۲ در نظر گرفته اند، نمی‌تواند درست باشد و اغراق آمیز است. این عدد به نظر من منطقی نیست و اگر این عدد با توجه به شرایط امروز ایران طراحی شده بود، شرایط می‌توانست متفاوت باشد و عوض شود.»
ایران و بحران تحریم ها بر سر صادرات انرژی
این کارشناس انرژی همچنین می‌افزاید: «ما درحال تجربه رخداد‌های اقتصادی در دنیا هستیم و تحریم‌ها یکی از صحنه‌های بسیار جدی است که با آن مواجه هستیم. بخش دیگر این مسائل به مناسبات بانکی برمی‌گردد. کشور ما به دلایلی که مناسبات بانکی با کشور‌هایی که مشتری هدف در زمینه فروش نفت هستند رابطه خوبی ندارد، در زمینه صادرات دچار مشکل شده است و بعد از تحریم‌ها، این مسئله یکی از مشکلات جدی است.»
سوادکوهی در ارتباط با کاهش مشتری‌های سنتی نفت ایران نیز اظهار می‌کند: «مشتری‌های سنتی که خریدار نفت ایران بودند، درحال از دست رفتن هستند. دلیل آن هم این است که کشور ما درگیر یک جنگ سیاسی با سایر کشورها است و از نظر خریداران نفت ایران چنین چیزی چندان خوشایند نیست و تا زمانی که پنجره تعاملات تجاری ایران با سایر کشورها بسته باشد، خیلی نمی‌توانیم بر روی فروش نفت حساب باز کنیم.»
وی با اشاره به شرایط سخت فروش نفت ایران با تشدید تحریم‌ها می‌گوید: «ببینید یک دوره‌ای گفته شد که ۹۰ میلیون بشکه از نفت و محصولات نفتی ایران اکنون بر روی آب و در کشتی ذخیره شده است و در بنادر مختلف جهان معطل مانده‌اند. از طرف دیگر توجه کنید که عملا اکنون ما معمولا در برابر نفت و محصولات نفتی که صادر می‌کنیم، پول خاصی دریافت نمی‌کنیم و بیشتر در قالب تهاتر، این معاملات صورت می‌گیرد.»
سوادکوهی در ادامه می‌گوید: «ما حالا در مقابل نفتی که به کشورها صادر می‌شود، کالا دریافت می‌کنیم. بخشی از این صادرات به کشور چین است و در مقابل آن کالا‌هایی را دریافت می‌کنیم. در گذشته به کشور هند هم صادرات نفت داشتیم که درحال‌حاضر، بازار ما با هند، دچار مشکلاتی شده است و درکل قیمت جهانی نفت، تاثیری در وضعیت ایران ندارد. در هفته‌های گذشته که نرخ نفت تا ۷۸ دلار رسیده بود، کشور ما هرگز نمی‌تواند نفت را با این نرخ به فروش برساند. شاید کشور دیگری می‌توانست با همان نرخ که نفت کاهش داشت، نفت خود را به فروش برساند، اما به دلیل آنکه اسم کشور ما ایران است و به واسطه تحریم‌ها، ما نمی‌توانستیم در بحث فروش رقابت کنیم.»
این کارشناس انرژی به اقتصاد ۲۴ تصریح می‌کند: «تا زمانی که ارتباط ما با سایر کشورها، یک ارتباط عقلانی و درست نباشد و به تناسب نرسد، اتفاق خاصی برای اقتصاد، فروش نفت و بحث بازار‌های رقابتی نخواهد افتاد؛ بنابراین در اصل ماجرا باید یکسری تفاوت‌هایی ایجاد شود.»
تفاوت‌های فروش نفت از گذشته تا امروز
وی همچنین با اشاره به شرایط متفاوت نفت در گذشته و امروز یادآور می‌شود: «زمانی در کشور، فروش نفت به درستی صورت می‌گرفت. خریدار وارد کشور می‌شود، با فروشنده بر سر یک میز قرار می‌گرفتند و صحبت‌های خود را درباره خرید و فروش انجام می‌دادند. بر اساس فرمول‌های رایج، نفت به فروش می‌رسید، اما درحال‌حاضر بحث این معاملات، به صورت غیر رسمی و غیر معتبر درحال انجام است. این تجارت، زیبنده یک کشور صاحب انرژی نیست. به نظر من به این بحث باید رسیدگی شود.»
سوادکوهی در پایان صحبت‌هایش، در ارتباط با بدهی نفتی کشورها به ایران و شرایط بازپرداخت و اینکه آیا کره جنوبی و عراق بالاخره در حوزه انرژی تسویه کرده اند یا خیر نیز به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «متاسفانه مشخص نیست ایران چه میزان نفت صادر کرده و چه مبلغی را طلبکار است؟ آنچه مشخص است درحال‌حاضر ما از کشور چین یکسری طلب داریم. مطالبات نفتی ما خیلی روشن نیست و هیچ اتفاق مثبتی در اقتصاد دیده نشده است. هرچند که وزیر انرژی گفته است که به تازگی طلب‌های گازی را از عراق وصول کردیم.»
